Glutamat ve zekanın otizmle ne ilgisi var diye düşünüyor insan ilk etapta. Ancak aşağıda yapılmış olan uzunca açıklamayı okudukça ilgisi olabileceğini görmek mümkün oluyor.

Otistik davranışlar gösteren çocukların bazıları çok zeki, hatta belli bir kısmı ‘dahi’, bazı alanlarda (hafıza gibi) olağanüstü zihinsel yetenekleri olan insanlar olarak kabul edilmiştir.

Dr. J. Z Tsien ve ekibi Glutamat reseptörleri ile öğrenme ve hafıza yetilerinin yüksek olması arasında karşılıklı bir ilişki olduğunu gösterdiler.

Bununla birlikte bu durumun önemli bir dezavantajı da var: yüksek glutamat düzeyleri ile felç ve epilepsi arasında da karşılıklı bir ilişki var denilmekte.

Bu çalışmadan çıkartabileceğimiz, daha zeki insanların sıklıkla daha yüksek glutamat reseptörler aktiviteleri olduğudur. Aynı zamanda yüksek reseptör aktivitesi zeki insanları yüksek glutamata ve sinir hasarına karşı daha korunmasız yapar.

Bu nedenle glutamat seviyelerini düşürerek bu sorunla başa çıkma özellikle aşağıdaki sağlık sorunlarında çok önemli görünmekte: 

• Otizmli çocuklarda
• Nörolojik problemleri olan yetişkinlerde
• Ailesinde bu çeşit problemleri kişilerde
• Atriyal fibrilasyonlu kişilerin de glutamat GABA dengelenmesinden yarar sağladığı görülmüştür.

Sinir hasarını engellemek için glutamat düzeyini düşürmek hemen herkes için yerinde bir önleyici tedbirdir. Uzmanlar , dengeyi yeniden sağlamak için ilk önce glutamat içeren gıdaları sınırlandırmak gerektiğinden bahsetmekteler. Bununla birlikte GABA düzeyini, sağlıklı hale getirmek için takviye önerilerini de önermekteler.

DENGEYİ ETKİLEYEN DİĞER FAKTÖRLER

Glutamat düzeylerini kontrol etmek hayati öneme sahip fakat dengeyi etkileyen başka faktörler de var.

Bunlardan biri vücudun glutamat ve GABA’yı düzenleme yetisi ki bu otizmli çocuklarda kolayca bozulabilir.

Bu bozukluk nasıl meydana gelir?

Bilim insanları halen buna yardım eden bütün faktörleri bulmaya çalışıyorlar. Günümüzde işe yaradığı görülen birkaç teori araştırılıyor. Pankreatik enzim olan GAD enzimi ile ilgili problemler bu kopukluğun sebebi olarak görülüyor.

FAZLA GLUTAMAT/GABA TÜKENMESİ SEMPTOMLARI

Nörolojik hasara ek olarak glutamat ve diğer eksitotoksinler (uyarıcı toksinler) vücudun diğer fonksiyonlarını da etkilerler. Glutamat, beyni hasardan korumak için vücuda uyuşturucu salgılaması uyarısını verir. Bu da bazı çocuklarda görülen ” çevreden kopuk ” olma durumuna neden olan faktörlerden biridir.
Yüksek glutamat düzeyi aynı zamanda ana antioksidan olarak sağlıklı detoks yapan ve iltihaptan koruyan glutatyonu da tüketebilir. Glutatyon düzeyi düşünce aşırı geçirgen bağırsak (ya da irritabl bağırsak sendromu, IBS) yönünde bir eğilim olacaktır. Glutatyon sinirleri hasardan koruduğu için, yetersiz olması durumunda sinir hücresi ölümleri meydana gelir.

Glutamat fazlası aynı zamanda uykusuzluk, yatak ıslatma, göz kontağında azalma ve gözün odaklanamaması gibi problemlere de yol açabilir.
GABA, özellikle konuşmada anahtar rol oynar. (GABA’nın, genellikle felçli hastalarda konuşmanın geri gelmesine yardım etmek için kullanılmasının nedeni budur.) Sonuç olarak, dilin geri dönüşü genellikle glütamat/GABA tahterevallisi dengesinin bir sonucudur.

GABA, duyduğumuz sesleri, anlamamız için bize yardım ederek, beyin tarafından duyusal bütünleşmeyi desteklemek için kullanılır. Yeterli GABA düzeyleri ile arka plandaki sesleri azaltabilir, böylece belirli bir ses ya da kelimenin başlangıcını kolayca fark edebiliriz. Kelimeleri tanımamız ve bir konuşma geliştirmemiz bu şekilde olur.

Düşük GABA düzeyleri varsa söylenen kelimeler, bağlantısız bir cümle gibidir bu da anlamayı zorlaştırır.
Aslında, dil yetileri ilk kazanıldığında ilk iletişimleri genellikle bağlantısız cümlelere benzer. Çocukların, ebeveynleri yavaşça, kelimeler arasında boşluk bırakarak konuştuklarında daha iyi anlamalarının nedeni budur.
Düşük GABA düzeyleri aynı zamanda, pek çok çocuğun, onların ebeveynlerinin, hatta onlarla çalışan doktorların deneyimlediği kaygıyı da artırır. Otizm ile uğraşmak büyük stres yaratır.
Düşük GABA düzeyleri, sosyal davranışı azalttığı gibi saldırgan davranışları da artırabilir. Düşük GABA, göz kontağında azalma ve odaklanmada sorunlarına yol açar. Bazı çocuklarda, düşük GABA düzeylerine bağlı olarak her iki göz bebeği burna doğru içe yönelirken bazılarının gözlerinde yatay ya da dikey titreme (nistagmus) görülebilir.
Düşük GABA düzeyleri, bağırsak hareketlerini azaltır. Teskin edici bir sinir ileticisinin bağırsak hareketlerini artırması mantıksız görünebilir fakat GABA aslında bağırsak kasılmasına yardım eder. Ayrıca GABA salınımı, alt özofagus (yemek borusu) geçici gevşemelerini azaltmaya yardım edebilir ve gastroözofagiyal reflüyu azaltır.
Denge sağlamaya yardım amacıyla glütamatı kontrol etmenin yanı sıra, çoğu kişi, GABA düzeylerini desteklemeye dolaylı olarak yardım eden kedi otu kökü gibi diğer doğal maddelerin yanı sıra doğrudan GABA desteğini yararlı bulur.
Sağlıklı Bir Glütamat/GABA Dengesini Sürdürmek
Dallı zincirli amino asitler (yalnızca lösin/izolösin/valin içeren ürünler kullanılması daha iyi olur. Eğer idrar, akçaağaç şurubu gibi kokarsa hemen kesilir.
Ayrıca, test sonuçlarınızı aldıktan sonra, GABA ve glutamat dengesi için aşağıdaki ek destekleri mutasyonlarınızı bilmeye dayalı olarak yeniden değerlendirebilirsiniz.

Glutamat/GABA Dengesi İhtiyacına İşaret Eden Diğer Göstergeler ve Laboratuar Sonuçları
• İdrar Amino Asit testinde (UAA) yüksek glütamat, glütamin, glütamik asit, aspartat ve/YA DA aspartik asit düzeyleri
• İdrar Amino Asit testinde düşük GABA gamma aminobutirik asit
• Nörotransmitter testinde düşük GABA gamma aminobutirik asit
• OAT/Metabolik testinde yüksek kuinolinik ya da kinurenik
• Epilepsi nöbetleri
• Kendini uyarıcı,tekrar davranışlar
• Göz kontağı zayıflığı
Toksik Yiyecek İçerikleri

Tüm bu nedenlerle , glutamat, glütamik asit, aspartat ve/ya da aspartik asit ve sistein içeren (ya da vücudun üretmesine yol açan) bütün yiyeceklerden (ve besinsel tamamlayıcılardan) kaçınmak önemlidir.

Bu amino asit varyasyonlarının bütün formları eksitotoksin gibi hareket ederler.
Ayrıca, çok fazla kalsiyum “mermileri” oluşturmadan, sağlıklı kemikleri koruyacak kalsiyum kaynakları olan bitki ve yiyecek kaynaklarını kullanarak, kalsiyum alımını düşük-ılımlı düzeylerde ve kabul edilebilir kaynaklarla bir süre sınırlamak, en iyisidir.
Tümüyle sağlıklı, tam bitkisel yiyecekler ve tahıllardan oluşan bir diyetle beslenmedikçe, hangi yiyeceklerin eksitotoksin içerdiğini keşfetmek için etiket okumayı öğrenmemiz gerekecektir.

Ne aramalısınız?

Çocuklarınızın diyetinden hem glutamatı hem de aspartamı çıkartmanız önemlidir. Çünki hücre içinde, aspartat glutamatı oluşturabilir ve tersi de geçerlidir. Hem glütamat hem de aspartat, yiyecek katkılarında yaygın olarak kullanılır, en yaygın olan ikisi, MSG (monosodyum glütamat) ve aspartamdır.
Gizli Eksitotoksinleri Bulmak

• Büyük fast-food zincirleri tarafından hazırlanan birçok yiyecek MSG içerir.
• MSG ve Aspartam (NutraSweet), çorbalardan, soslardan ve meyve sularından, donmuş gıdalara, sigara ve soslu ürünlere (örneğin, patates cipsi, et, dondurma vb) kadar her şeyde bulunur.
• Pekmez, şeker pancarı ve kamışı MSG içerir.
• Hem reçeteli hem de reçetesiz ilaçlar, besleyiciler ve tamamlayıcılar için kullanılan bağlayıcı ve dolgu maddeleri ile hastanelerde damar içi uygulanan bazı sıvılar MSG içerebilir.
• Üreticisine göre; Varivax-Merck suçiçeği aşısı (Varicella Canlı virüs) L-monosodyum glütamat ve hidrolize jelatin içerir. Bu maddelerin her ikisi de işlenmiş serbest glütamit asit barındırır.
• MSG; yetişen ekinlerin üstüne sıkılarak bir bitki “büyütücü” (AuxiGro) olarak kullanılır. AuxiGro Plant Metabolic Primer, ağırlıkça yüzde 29.2, farmasötik sınıf, L-glütamatik asit içerir.
Hem glütamat hem aspartat; protein açısından zengin yiyeceklerde, buğday glüteni, hidrolize maya ve süt kazeini gibi birçok yiyecekte doğal olarak bulunur.
Çoğu otizmli çocuğun beslenmesinde niçin kaşarlı tost olmaması gerektiğini anlayabilirsiniz. Birçok ebeveyn, çocuklarını protein karışımı içmesi için teşvik eder fakat kullandığınız protein tozuna dikkat edin. Protein tozlarının yapım sürecinde, glutamat açığa çıkar.
Bazıları, otizmli çocuklara yüksek proteinli diyet önerir. Proteini oluşturan amino asitler, normal beyin fonksiyonları için gerekli olmakla birlikte birçok protein açısından zengin yiyecek, yüksek düzeyli glutamat ve aspartat içerir.

Ayrıca yüksek proteinli diyetler vücudu, metabolik asidoza sokar, kan düzeyleri çok asidik olur ve vücut, kas dokularından beslenmeye başlar. Ayrıca protein parçalanması, amonyak yükünü artırır.
Otizmli birçok çocuk, yüksek amonyak düzeylerine sahiptir, bu da yüksek protein diyetlerinden kaçınmaları için başka bir nedendir. Bunun yerine düşük veya orta düzeylerde protein en iyisidir. Tek istisna, PKU (fenilalaninsiz) diyet önerilen fenole duyarlı kişilerdir. Bu kişilere, fenolik amino asit içerdikleri için bütün proteinden zengin gıdalar kısıtlanır.
Birçok besinsel destekleyici, glütamin (ya da glütamik asit) içerir, çünkü bağırsak, sağlığın ve bütünlüğün kazanılmasına yardım eder. Ancak glütamin, hızla glütamata dönüştüğünden tamamlayıcı etiketleri okumamız ve glütamin içeren ürünlerden uzak durmamız gereklidir.
Emin olun, her zerre eksitotoksin molekülünden kaçınmak ne mümkündür ne de tavsiye edilir çünkü düşük de olsa glütamat düzeylerine ihtiyaç duyarız. Ancak glütamat ve diğer eksitotoksinlerin tetiklediği iltihapsal süreci durdurmak için aşırı alımından kaçınmak gereklidir.
Sinir fonksiyonlarımıza yardım etmek için, glütamat reseptörü tarafından sağlanan stimulatif aktiviteye ihtiyaç duyarız. Kaçınmak istediğimiz, aşırı stimülasyon yani uyarımdır.

Kaçınılması Gerekli Yiyecekler

MSG Kaynakları
Hidrolize protein ya da hidrolize yulaf unu
Eksitotiksik Yiyecek İçerikleri
Sodyum kazein ya da kalsiyum kazein
Otolize olmuş maya ya da maya ekstresi
Glütamik asit
Jelatin
Monosodyum glütamat
Ajinomoto (Japon tuzu)
Otolize olan her şey
Otolize maya
Otolize maya ekstresi
Bulyon (et suyu)
Et/balık suyu
Kalsiyum kazein
Carrageenan (Yosundan elde edilen lifli kıvam artırıcı katkı maddesi)
Kazein
Tavuk/domuz/sığır et suyu
Tavuk/domuz/sığır tatlandırıcı
Disodium kazein
Disodyum guanilat
Disodyum inosinat
Dough conditioner (hamur mayalama ürünü)
Jelatin
Glütamat
Guar sakızı
Hidrolize herhangi bir şey
Hidrolize yulaf unu
Hidrolize bitki proteini
Hidrolize protein
Hidrolize sebze proteini
Kombu ekstresi
Malt ekstresi
Malt tatlandırıcı
Maltlı herhangi bir şey
Arpa malt unu
Maltlanmış arpa/arpa maltı
Maltodextrin (yiyecek katkı maddesi)
Monosodyum glütamat
Natürel çeşni
Natürel lezzetlendiriciler
Nutrasweet/aspartam
Bitkisel protein ekstresi 1-sistein
Baharatlı tuz
Baharatlar ya da çeşniler
Çorba çeşnisi
Jelatin

Füme tatlandırıcı
Sodyum kazein
Soya ekstresi
Soya proteini
Soya protein konsantresi
Soya protein izolat
Soya sosu
Glütamat ya da MSG içeren baharat karışımları
Et suyu
Tekstüre protein
Sebze yoğunlaştırıcı
Peynir altı suyu proteini
Peynir altı suyu protein konsantresi
Peynir altı suyu protein izolat
Maya ekstresi
Çorba çeşnisi

Sinirlere Zarar Veren Yiyecekler

• Bütün modifiye enzimler
• Fermente olan her şey
• Ultra-pastörize her şey
• Vitamin katkılı her şey
• Süt tozu bulunan her şey
• Pastane ürünleri
• Barbekü sosu
• Mısır şurubu ekli her şey
• Protein takviyeli her şey

• Bazı marka sosis ve sosisli sandviçler
• Kas yapıcı protein karışımları
• Şişelenmiş spagetti sosu
• Her çeşit bulyon
• Konserve ve füme ton, istiridye, tarak
• Konserve çorba (bazı markalar)
• Konserve, hazır pişmiş fasulyeler
• Konserve, dondurulmuş ya da kurutulmuş et, sebzeli ve etli tart
• Karamel çeşnisi/renklendirici
• Ketçap
• Kahvaltılık gevrek
• Acı sos
• Çikolata/şeker barları
• Sitrik asit (mısırdan işlendiğinde)
• Mısır nişastası
• Mısır cipsi (bazı markalar)
• Hamur katkıları
• Süt tozu ya da peynir altı tozu
• Yumurta ikamesi
• Çeşnili cipsler (bazı markalar)
• Aromalı çaylar, sodalar
• Un
• Akıcılığı artıran katkı maddeleri
• Taze ve dondurulmuş pizza
• Auxigro (bitki aktivatörü) sıkılmış taze ürün-onun yerine organik yetiştirilmiş ürün tercih edin
• Fast food olarak üretilen kızarmış piliç
• Kekleri kaplayan şekerli karışım ve iç malzemeleri
• Jelatin
• Gravy Master (et suyu ve unla yapılan bir sos)
• Hazır çorba/ et suyu
• Kombu ekstresi
• L-sistein
• Düşük yağlı/diyet yiyecekler
• Salata soslarının birçoğu/kruton (kızarmış ekmek parçaları)
• Mayonez
• Pekmez
• Tuzlu, kurutulmuş yiyecek karışımları
• Hardal
• Sütsüz kremalar
• Parmesan peyniri
• Pektin
• Turşu
• Tuzlu fıstık (bazı markalar)
• Toz çorba ve sos karışımları (bazı markalar)
• İşlenmiş krem peynir
• Japon eriştesi
• Yemek suyundan yapılan lokanta çorbası
• Sosis/işlenmiş yiyecekler/sandviç
• Çeşnili her şey
• %1, %2 yağlı, yağsız süt ya da süt tozu
• Torbalanmış salata ve sebzeler
• Bazı fıstık yağları
• Soya sosu
• Market hindisi&tavuğu (enjekte)
• Sofra tuzu
• Tofu ve diğer fermente soya ürünleri
• Domates sosu/domates kompostosu
• Krem şanti ikamesi
• Worcestershire sosu
• Ksantan sakızı/diğer sakızlar

Serpilgül Vural Kınacı